الهامات و منظومه اندیشه‌های قرآنی شهید بهشتی

آیت الله کاظم قاضی زاده:

تفسیرشهید بهشتی جزالهامات ایشان از قران است. فهم وبرداشت شهید بهشتی از مفاهیم قرآنی یک تفسیر مرسوم رائج نیست چنانچه سایر مفسران ومتفکران در برداشت از قرآن دارند. بلکه تبیین عقلانی ونظریه پردازنه بوده  واختصاص با آموزه های اجتماعی دین ندارد بلکه نیاز های دینی آن  روز جامعه را مورد توجه قرار داده است. برخی از مفسران  ومتفکران دارای یک منظومه فکری نمی باشد  تفسیر وفهم شان متکی به متنی است که مورد پژوهش قرار می دهند؛ ولی  مرحوم شهید بهشتی به دنبال این است که یک منظومه فکری را  در چارچوب آموزه های دینی به مخاطبان ارائه نماید مانند تعامل دین وعلوم تجربی که تحت عنوان  قلمرو دین ارائه شده است. یا رابطه دین ودموکراسی.

 یا مباحث روابط اقتصادی و مالی  در اسلام، تفاوت ربا و سایر روابط مالی  را مطرح نموده  همچنین  مباحث حقوقی مانند روابط بین‌الملل را تبیین نموده است می توان گفت:  این تفسیر حاصل الهاماتی است که ایشان از قرآن می‌گرفتند و یک تفسیر مرسوم رایج نیست. رویکرد ایشان تدوین یک منظومه عقلانی و پاسخگویی به سؤالات و تفسیر نظریه‌پردازانه است. این نگاه اختصاص به آموزه‌های اجتماعی دین ندارد و نیاز مسلمانان آن دوره را موردتوجه قرار داده‌اند.

وی افزود: بسیاری از عالمان دین، منظومه فکری ندارند. آنها تحقیق می‌کنند و بحث‌هایی را به دست می‌آوردند. اما اینکه خانواده، روابط فردی و روابط بین‌الملل آنها بتواند سازگاری داشته باشد در خیلی از متفکران نواندیش هم وجود ندارد. وقتی مجموعه تراث و حرکات آنها را هم نگاه می‌کنیم انسجام فکری و عملی را در زندگی آنها نمی‌بینیم. احساسم این است که شهید بهشتی دنبال این است که انسجام فکری را به‌عنوان فکر دینی به جامعه القا کند. در بحث‌های مختلف به این موضوع می‌پردازند که اینجا یک اصل زندگی است. مشکلات فکری مخاطبان طرح می‌شود و مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. بحث قلمرو دین و علوم‌تجربی موردتوجه ایشان است.

استاد درس خارج فقه گفت: آیت‌الله بهشتی نظام اجتماعی  مطلوب اسلامی را مورد بررسی قرار می‌دهند؛ در این بخش تسلط فقهی ایشان به مسائل اقتصادی اسلام دیده می‌شود. نظام بین‌الملل و رابطه با مسلمانان را  با غیر مسلمان ، مورد اشاره قرار می‌دهند. به مباحث جهاد باتوجه‌به اصول انسانی می‌پردازد، نظام خانواده و تحلیل ماهیت ازدواج موقت و طلاق و جایگاه فرزندان را مورد اشاره قرار می‌دهند. در عرصه فردی نیز به جایگاه چشم‌زخم و استخاره و دعا و نذر می‌پردازند. اینها مسائل مردم زمانه بوده است. درباره مباحث قرآنی نیز موضوعات خوبی را مطرح می‌کند و رویکرد ایشان رویکرد حل مساله و نظریه پردازی است.

وی تصریح کرد: تفسیر شهید  محمدباقر صدر، تفسیر گرفتن مساله از خارج قرآن و پاسخگویی از قرآن است. شهید بهشتی نیز به این موضوع نگاه دارند. ایشان در جلسه ای از لزوم همراهی های اجتماعی بحث می کنند. سپس به این آیه که در آن قل العفو آمده استناد می کنند و می گویند این عفو زیاده وقت و مال و هر زیاده ای که هست را شامل می شود.

این استاد حوزه در توصیف تفسیر آیت الله بهشتی گفت: این کتاب، کتاب در محضر قرآن است تا تفسیرقرآن. ایشان دنبال تفسیر تمام مفاهیم آیات نیست و یک نوع الهام گرفتن از آیات برای ساختن یک جامعه ایده آل در آن دوران است.

در عرصه فردی هم مطالب را مطرح کردند مانند چشم‌زخم و استخاره واصل خودسازی  در حوزه سیاسی رابطه دین و دموکراسی دیکتاتوری و طرح اوصاف حاکم در عصر غیبت و مباحث در حوزه علوم قرآنی که در مجموع می‌توان گفت:  رویکرد ایشان، رویکرد حل مسئله و نظریه‌پردازانه است.

: این اسم که در مکتب قرآن نام‌گذاری شده است بسیار مناسب است زیرا تفسیر رایج و مرسوم نیست بلکه الهامات و برداشتی‌ها است که برای ارائه یک منظومه فکری در حوزه آموزه‌های دینی برای جامعه اسلامی و قرآن‌پژوهان ارائه نموده است